Blijf bij de basis

1 november 2020

Wat tref je aan als je gaat graven onder alle kerkelijke activiteiten? Een preek over het fundament van de kerk.

Lezen: Handelingen 2:14-42

Tekst: Handelingen 2:42a

Wat is de basis onder ons kerk zijn? Wat is het fundament waarop we staan? Misschien kun jij het heel gemakkelijk benoemen. Zelf merkte ik dat ik het lastig vond. Wat is de basis onder ons kerk zijn in één woord? Waar gaan we altijd weer naar terug als kern van ons kerk zijn?

 

Het begin van de kerk

Ik kan me voorstellen dat mensen verlangen naar overzicht. Kerk zijn is heel breed. In de kerk gebeuren allerlei activiteiten: van spoorzoekers tot ouderenpastoraat, van catechisatie tot kerkdiensten, van financieel beleid tot kerkenraadsvergaderingen. Maar wat tref je aan als je gaat graven onder al die activiteiten? Bij de basis of het fundament van een gebouw denk ik aan de plak beton die onder de grond zit en die je niet ziet - alleen bij het begin van de bouw. Maar dat fundament bepaalt de opbouw. Je kunt niet breder bouwen dan het fundament, of je krijgt verzakkingen. Wij zien in de kerk vooral de opbouw, al die kerkelijke activiteiten. Maar wat is de onzichtbare basis waarop dat allemaal gebeurt? Wat is de kern waar alles wat we doen in de kerk mee te maken moet hebben? Zou het niet fijn zijn om dat in beeld te hebben: dit is de kern en daar draait het om?

 

Nu hebben we voor ons jaarthema Handelingen 2:42 gekozen als ophangpunt. Terecht, want deze tekst beschrijft het begin van de kerk. Zo begon het bouwwerk. Lucas, de schrijver van het boek Handelingen, wil in deze tekst duidelijk maken wat de christenen onderscheidt van de anderen. Hij noemt vier dingen. Eén betreft de leer van de christenen, drie gaan over hun manier van leven. Wat de leer van de christenen betreft kan Lucas kort zijn: ‘ze bleven trouw aan het onderricht van de apostelen.’ Wat hun manier van leven betreft vallen drie dingen op: ze vormen een gemeenschap, ze vieren het avondmaal en ze bidden aanhoudend. Maar als het gaat over de basis van de kerk is het dus belangrijk dat we ontdekken wat het ‘onderricht van de apostelen’ inhoudt, dat is het fundament waarop de kerk gebouwd is.

 

Het onderwijs van de apostelen: Jezus

Dat onderwijs staat er pal voor, het zijn de verzen 14-40 van Handelingen 2. De leerlingen hebben vast nog meer gezegd, maar Lucas geeft dit als samenvatting. In het onderwijs van de apostelen draait het om één naam: Jezus. Jezus is het fundament onder de kerk. En net als het fundament van een huis is Jezus onzichtbaar. Jezus is in de hemel, met zijn Geest is Hij op aarde. Je kunt Jezus niet letterlijk zien. Toch is Hij het fundament onder de kerk. Wij doen van alles in de kerk. Wij bouwen en verbouwen. We richten in en we breken soms wat weg. We wonen in de kerk, we trouwen in de kerk, we worden begraven vanuit de kerk. De basis onder dat alles is Jezus. Dat is belangrijk en daar moeten we het vanochtend over hebben.

 

In de toespraak van Petrus worden drie dingen over Jezus gezegd. Petrus benoemt de rol van Jezus in Gods plan, zijn legitimatie vanuit het Oude Testament en zijn doop tot redding. Als het gaat over wat christenen kenmerkt, wat hen onderscheidt van anderen, dan is het hun visie op Jezus.

 

Jezus’ rol in Gods plan

Allereerst gaat het in Petrus’ toespraak over Jezus’ rol in Gods plan. Sinds de zondeval is er afstand tussen God en de mens. De mens zei: we doen het liever zonder u. God laat het daar niet bij zitten. Hij weet dat mensen zonder Hem en zijn hulp geen leven hebben. Daarom maakt God een plan om de mensen te redden, om dat glorieuze samenleven van Hem en de mensen te herstellen. Jezus heeft een centrale rol in dat plan. Jezus heeft de dood ondergaan die de mens moest ondergaan. Maar Jezus is ook opgestaan uit die dood om nu de nieuwe wereld van God en mensen samen vorm te geven. En Hij zal regeren over die nieuwe wereld zodat de vrede bewaard blijft. Dat is het eerste dat christenen geloven over Jezus, hij is de redder en rechter van deze wereld.

 

Jezus’ legitimatie vanuit het Oude Testament

Het tweede wat Petrus in zijn toespraak duidelijk maakt, is dat Jezus degene is die in het Oude Testament beloofd wordt. Dat onderscheidde de eerste christenen van de Joden om hen heen. Want de meeste Joden geloofden dat niet. Jezus was gewoon een rabbi. Misschien wel een bijzondere want Hij deed onverklaarbare wonderen, maar uiteindelijk is Hij toch gestorven. Hij kon zijn grote woorden niet waarmaken. Nu zitten in de toespraak van Petrus meerdere citaten uit het Oude Testament, de Bijbel van de Joden. Petrus laat zien dat alles wat daarin over de beloofde Messias wordt gezegd precies past op Jezus. Zijn lichaam zou niet over gaan tot ontbinding - past precies op Jezus. De Messias zou plaats nemen aan Gods rechterhand - past precies op Jezus. Voor ons is het misschien duidelijk dat Jezus de Zoon van God is, maar voor de Joden in zijn tijd was dat lastig. Jezus zag er gewoon uit als een mens. Hij at en dronk. Hij sliep en Hij had emoties. Hij had ouders en broers en zussen. Bovendien, Hij stierf als een mens. Maar het Oude Testament is zijn legitimatie. Daar wordt het beeld van de Messias, de redder en rechter, uitgetekend. Jesaja, Daniël, Maleachi, zoveel profeten hadden zijn komst, zijn manier van werken en zijn goddelijke oorsprong beschreven. Ik denk dat dit punt voor de eerste christenen de grootste ontdekking was, en tegelijk hetgeen wat het meest onder druk stond. Handelingen 2:42 zegt: ‘Ze bleven trouw aan het onderwijs van de apostelen.’ Die uitdrukking ‘trouw blijven’ heeft de kleur van volhouden, het niet loslaten, niet terugvallen in het Jodendom dat Jezus afwees en de Messias nog verwachtte. Dat was het grote risico. Wie christen was geworden en Jezus zag als de beloofde Messias, de Zoon van God, had wat uit te leggen in zijn familie. Dit gaf verwijdering en vervelende discussies. Je kunt je voorstellen dat mensen probeerden het hun familie weer uit het hoofd te praten. En omgekeerd, zij die christen geworden waren wilden hun familie ook bekeren tot Jezus.

 

Jezus’ doop tot redding

Het derde item in het onderwijs van de apostelen over Jezus gaat over de doop in zijn naam. In de toespraak van Petrus loopt het daar op uit. Eerst laat Hij de rol van Jezus zien in Gods reddingsplan, dat onderbouwt Hij vanuit de profetieën van het Oude Testament, tot slot roept Hij op tot bekering. Hij zegt: ‘Keer u af van uw huidige leven en laat u dopen onder aanroeping van Jezus Christus om vergeving te krijgen voor uw zonden.’ De weg waarlangs je redding krijgt van de dood is door een hele intense verbinding met Jezus. Namelijk de doopverbinding. Gedoopt worden betekent: erkennen dat je op de verkeerde weg bent en ten dode opgeschreven, maar dat Jezus je daaruit omhoog trekt. In de doop door onderdompeling wordt dat heel zichtbaar. Het water sluit zich boven je hoofd, je kunt geen adem meer halen. Dit is je leven zonder God, je stikt. Maar dan is daar die hand die je omhoog trekt. Je komt boven, je kunt weer inademen. De weg waarlangs je redding krijgt van de dood is door een hele intense verbinding met Jezus: je erkent dat je stikt in je zonden en dat je zijn reddende hand nodig hebt. Dat spreek je publiek uit, daar zing je van en dat benoem je in je gebeden.

 

Gebouwd op het fundament van apostelen en profeten

Wat betekent dit voor het fundament van de kerk? Het fundament van de kerk is Jezus. Dat is de basis. Eigenlijk heel logisch. Wat christenen onderscheidt van andere mensen is hun visie op Jezus. Wat de kerk onderscheidt van andere organisaties is de visie op Jezus. Je komt het verderop in het Nieuwe Testament telkens weer tegen. Zo kan de apostel Paulus aan de kerk in Efeze schrijven: u bent ‘gebouwd op het fundament van de apostelen en profeten, met Christus Jezus zelf als de hoeksteen’ (Efeziërs 2:20). In 1 Korintiërs 3:11 schrijft hij: ‘niemand kan een ander fundament leggen dan er al ligt - Jezus Christus zelf.’ En in 1 Korintiërs 15 heeft Paulus het ook over het fundament van de kerk, dan benoemt hij het zo: ‘dat Christus voor onze zonden is gestorven, zoals in de Schriften staat, dat hij is begraven en op de derde dag is opgewekt, zoals in de Schriften staat’ (vers 4-5). Nog korter zegt Paulus ergens: ‘Ik had besloten u geen andere kennis te brengen dan die over Jezus Christus - de gekruisigde’ (1 Korintiërs 2:2). De naam Jezus als fundament onder de kerk verwijst altijd weer naar zijn dood aan het kruis, zijn opstanding en zijn verhoging. Maar dat betekent dat wij een kerk zullen zijn die leeft van vergeving, van hoop en van bekering. Vergeving omdat Jezus de gekruisigde is, hoop omdat Hij aan Gods rechterhand regeert over hemel en aarde en bekering omdat Jezus is opgestaan in een nieuw leven. Als Jezus de basis is onder de kerk dan zijn dit de sleutelwoorden die daarbij horen: vergeving, hoop en bekering.

 

Nu hebben de apostelen na Petrus’ pinksterpreek nog meer onderwijs gegeven. Een deel daarvan vinden we in het Nieuwe Testament en dan vooral in de brieven. Wij geloven dat de heilige Geest ook ons kerk zijn vandaag daarmee wil leiden. In die zin zou je kunnen zeggen dat het hele Nieuwe Testament het fundament onder de kerk is. De hele Bijbel, want Gods verhaal van vergeving, hoop en bekering begint al direct na de zondeval.

 

Blijven bij de basis

Nu is het thema voor de maand november zo geformuleerd: blijf bij de basis. De joodse christenen van Handelingen 2 en verder, ervoeren de druk om terug te keren tot het gewone Jodendom. De brief aan de Hebreeën is tegen die achtergrond geschreven. Maar hun basis is en blijft ‘Jezus, en die gekruisigd, zoals in de Schriften staat.’ Maar wat groei je daar gemakkelijk bij weg. Ons kerk zijn wordt gekleurd door allerlei activiteiten, discussies en standpunten. Misschien denk je bij de kerk ook wel gewoon aan ons gebouw. Dat is toch ook onze thuisbasis? Hier gebeurt het allemaal, tenminste vóór corona. Zo kan ook het gebouw onze identiteit bepalen. Daarom is het goed dat die oproep klinkt: blijf bij de basis. God zegt vanmorgen: wees een kerk die leeft van vergeving, van hoop en van bekering. Groei daar niet bij weg. Laat dat niet ondersneeuwen bij alles wat je doet, waar je energie in steekt en over praat. Hoe goed bedoeld het ook allemaal is. Vergeving, hoop en bekering. Als dat niet meer centraal staat hou je op kerk te zijn.

 

Vergeving, hoop en bekering

Nu zitten die drie dingen heel herkenbaar in ons kerk zijn. Vergeving wordt zichtbaar in het avondmaal. Hoop wordt zichtbaar in de nieuwe gemeenschap die we met elkaar vormen, de nieuwe samenleving van omgaan met elkaar in liefde. En bekering wordt hoorbaar in onze gebeden wanneer we bidden om vernieuwing en de kracht van de heilige Geest. Het zijn precies de drie dingen die Handelingen 2:42 noemt als kernmerken van de leefstijl van de christenen: het vormen van een gemeenschap, het breken van het brood en zich wijden aan het gebed. Hoe blijf je bij die basis? Dus dat wij als kerk echt leven van vergeving, echt bezig zijn met onze hoop en ons echt inzetten voor bekering - samengevat in die ene naam, Jezus. Hoe ben je en blijf je zo’n kerk?

 

Het risico is dat de kerk een project van mensen wordt. Wij zetten ons in - we roepen elkaar ook op tot inzet. Wij maken plannen. En dat is goed. Jezus heeft de kerk in onze handen gelegd. Maar dat gaat alleen goed als wij ons leven in zijn handen leggen. Hij is onze redder en rechter. Hij stierf voor onze zonden. Hij is de bron van onze nieuwe leven. Hij regeert vanuit de hemel - ook de kerk. Dat maakt bescheiden. De kerk is allereerst een plek waar dode mensen tot leven worden gewekt. Waar op zichzelf gerichte mensen worden omgeturnd tot mensen die elkaar liefhebben. Het is de plek waar mensen door de knieën gaan en erkennen dat ze klein, zwak en kwetsbaar zijn. De kerk is de plek waar je je blijft verbazen over de liefde van God voor mensen die dat helemaal niet oproepen. Ik moet daarbij wel eens denken aan de namen die kerkgebouwen krijgen. Hoeveel kerken heten niet de ark of de schuilhof of kruiskerk? Een ander type namen is de kandelaar, de bron, goede herderkerk, shalomkerk, dat soort namen. Die zijn ook mooi en op de Bijbel gebaseerd. En toch, in lijn met de preek van vanochtend is er wel wat te zeggen voor zo’n naam als de ark. Want de kerk is en blijft de plek waar je gered wordt en die je meevoert naar je behoud. Kruiskerk is ook veelzeggend - Jezus en die gekruisigd, dat is toch de basis onder ons kerk zijn? Daar mag je als kerk nooit bij weg groeien.

 

Het is de blijvende doorwerking van de zonde in ons die de noodzaak van vergeving en bekering verduistert. Hoe erg zijn mijn zonden nou helemaal? Je bidt even kort om vergeving en klaar. En echt stoppen met verkeerde dingen, het is zo moeilijk. Bovendien, er is toch vergeving? Serieus bezig blijven met vergeving en bekering vraagt aandacht, inzet en keuzes. Maar het hoort wel bij de basis. Alleen de hoop is te weinig. Een kerk zijn die hoopt is nog niet zo moeilijk. Hoewel ook de hoop kan zomaar verdwijnen achter de drukte van het leven hier op aarde. Een kerk waarin jij als mens niet hoeft te veranderen, houdt op kerk te zijn. Het gebeurt zo gemakkelijk, de kerk wordt een kerk van mensen die mogen blijven zoals ze zijn. Gelukkig komen ze met Jezus als basis onder de kerk altijd weer terug: vergeving, hoop en bekering. Jezus wil de macht van de zonde breken. De macht van de zonde in ons persoonlijk leven maar ook in ons kerkelijk leven. Jezus laat weten dat Hij de basis is onder de kerk. Vergeving, hoop en bekering. Alles wat we doen moet daarvan doortrokken zijn.

 

De hoogte in

En dan denk ik, zijn we wel genoeg bezig met het fundament? Of zijn we druk met allerlei discussies over de opbouw? Natuurlijk geldt dat je niet kunnen bouwen naast het fundament. Of in ieder geval, zo’n bouwsel zal niet standhouden, het verzakt en stort in. Laten we in ons praten over de kerk het fundament blijven benoemen, de kern waar het om gaat. En in discussies over allerlei andere dingen is het belangrijk om de link naar het fundament te blijven leggen: hoe is jouw standpunt verbonden met de basis? Bij de basis blijven betekent niet dat er geen opbouw is en je op een kaal fundament blijft zitten. Nee, je gaat de hoogte in, er worden keuzes gemaakt in het kerk zijn. Soms lastige keuzes waar je best over van mening kunt verschillen. Maar de kernvraag daarbij is, maak me duidelijk hoe het past binnen de grondlijnen van het fundament. Dat is het uitzicht bij al ons bezig zijn in de kerk: wie blijft bij de basis, bouwt tot Gods eer. Amen.