Vanmiddag gaan we het hebben over de vader van de leugen en de moederbelofte. Ik denk dat je wel aanvoelt waarom ik die twee tegenover elkaar zet. Maar laat het me uitleggen.

Allereerst de term ‘vader van de leugen’. Dat klinkt onheilspellend. Eigenlijk zit er altijd iets onheilspellends in leugens. Wij willen graag weten wat waar is. Wij willen mensen kunnen vertrouwen. Leugens hebben iets verontrustends. Je vermoedt dat iemand liegt, maar je weet het niet zeker. Je kind, je partner, een vriend of vriendin - als je niet weet of hij of zij de waarheid spreekt dan heeft dat effect op je relatie. Het legt druk op je relatie. Er komt onzekerheid in je relatie. Wantrouwen. Met leugens kun je niet leven.

In Johannes 8:44 heet de duivel de vader van de leugen. Jezus is in gesprek met de mensen die om Hem heen staan. Het zijn Joden, nakomelingen van Abraham. En kinderen van de Vader in de hemel. Tenminste zo zien ze zichzelf. Maar Jezus zegt: helemaal niet, jullie vader is de duivel. En jullie doen maar al te graag wat hij wil. Wat wil de duivel dan? Wat de duivel wil is dat Jezus het zwijgen wordt opgelegd. Waarom? Omdat Jezus vertelt over zijn Vader, over God, dat Hij de Schepper is van deze wereld en van de mens.

Aan die boodschap heeft de duivel een bloedhekel. De duivel wil dat mensen geloven dat ze zelf god zijn. Want wat gaat er dan veel mis. Denk even aan de zondeval. ‘Jullie zullen als God zijn’, zei de slang (Genesis 3:5). Die leugen heeft sindsdien de aarde in zijn greep. Dit is de grootste leugen die er is, dat je als mens denkt God te zijn. De duivel is de vader van deze leugen. Hij heeft deze leugen op de wereld gezet. Hij heeft deze leugen groot gebracht. En nu deze leugen volwassen is geniet de duivel er ieder moment van. Het idee dat je als mens God bent is het geesteskind van de duivel.

Wat deze leugen uitwerkt is verwoestend. In Zondag 43 valt op dat waarheid en leugen zich vooral afspelen in de relaties tussen mensen. Op zich is dat niet zo gek. Liegen doe je tegenover medemensen. En tegenover jezelf. Je kunt jezelf willens en wetens voor de gek houden; dat je in een leugen leeft terwijl je eigenlijk wel beter weet. Liegen tegenover God heeft geen zin, voor Hem kun je niks verborgen houden. Vandaar dat de Catechismus zich in navolging van de Bijbel richt op de menselijke relaties. Maar wat werkt die leugen dan uit, de leugen dat je als mens God zou zijn? Veel mensen zullen dat trouwens niet hardop zeggen. Maar op het moment dat je zegt dat God niet bestaat, blijft alleen de mens over om zijn plaats in te nemen. Dat is toch ook wat we om ons heen zien? De mens bepaalt wat goed en fout is, wat typisch de rol is die God zou moeten hebben. De mens verdeelt de aarde en bepaalt wie welk stukje krijgt en wie daar mag wonen. Terwijl God zegt: de aarde is van Mij. De mens laat anderen voor zich buigen en door het stof gaan. De mens dwingt medemensen voor zich op de knieën. Mensen maken zich groot, zoeken verering en aanbidding. Terwijl dat toch alleen God toekomt. De mens bepaalt begin en einde van het leven. Terwijl God het geschapen heeft. Denk niet dat dit aan ons voorbij gaat. Dit soort gedachten zit ook in ons hoofd. Ook ik heb de neiging me als god te gedragen. Zodra God wat op de achtergrond raakt in je leven, stap je zelf wat meer naar voren. Als god. Als vermeende god, want je bent het niet. Het is een leugen.

En deze leugen verwoest de relaties tussen mensen. Als er geen God is aan wie ik verantwoording moet afleggen, maakt het nauwelijks uit wat ik doe. Als ik mezelf in het middelpunt zet, is de ander al gauw onbelangrijk voor me. Maar omdat ik geen echte God ben, alleen maar een vermeende god, moet ik allerlei moeite doen om me staande te houden. Direct na de zondeval zie je het gebeuren tussen Adam en Eva. Wanneer God Adam ter verantwoording roept wijst hij gelijk naar Eva, zij is niet meer veilig bij Hem. Adam laat haar in één keer vallen. Vanaf het moment dat de leugen in de wereld is gekomen zijn mensen niet meer veilig bij elkaar.

Tot zover over de leugen en zijn vader, de duivel. Maar dan de moederbelofte. Eerst over die term. Het woord ‘moeder’ wil zeggen dat uit deze belofte alle andere beloften van God voortkomen. Deze belofte draagt alle nog komende beloften van God in zich mee. Deze belofte is zwanger van nieuw leven. Hoe klinkt de moederbelofte? Je vindt hem in Genesis 3:15. Dat is dus vlak na de zondeval, vlak na het moment dat de duivel zijn leugen op de wereld heeft gezet. Je zou kunnen zeggen, God zet daar de moederbelofte tegenover. God zegt: ‘Vijandschap sticht Ik tussen jou en de vrouw, tussen jouw nageslacht en het hare; dat verbrijzelt jou de kop, jij bijt het in de hiel.’

Op welke manier is deze belofte zwanger van nieuw leven? Wat God hier belooft is dat Hij de waarheid in deze wereld geboren zal laten worden. De waarheid zal zichtbaar en tastbaar worden in een mens van vlees en bloed. Wij weten, dat is Jezus. Adam en Eva kregen slechts te horen dat hun nageslacht de strijd zou aangaan met het nageslacht van de slang. De Joden in de tijd van Jezus kijken Gods waarheid recht in het gezicht. Zij zien God die mens is, de waarheid in eigen persoon. Maar ze herkennen Hem niet. En wanneer Jezus spreekt over zijn Vader in de hemel willen ze Hem het zwijgen opleggen. De boodschap dat God God is en wij mensen niet, wil satan om zeep helpen. Leugen en waarheid botsen hier keihard op elkaar.

Bijzonder is dat trouwens, dat God de wens van de mens omdraait. Dat God de opstand van de mens omdraait. De mens wilde zijn als God. De mens waant zicht God. Dat breekt relaties, dat ontwricht de wereld. Gods antwoord hierop is dat Hij mens wordt. Terwijl de mens God wilde zijn wordt God juist mens. Terwijl de mens omhoog greep buigt God zich neer. De manier waarop God de strijd aangaat met de leugen is niet door die leugen heel hard te overschreeuwen. God gaat niet de discussie aan. Wat Hij wel doet is de leugen ontmaskeren door hem op zichzelf neer te laten komen. God wordt mens en Hij geeft zich over aan de mens die denkt God te zijn. Die denkt over leven en dood te mogen beslissen, die denkt te weten wat goed en fout is. De God van de waarheid legt zijn leven in handen van leugenachtige mensen. Zo sterft Jezus aan het kruis. In het Avondmaal hebben we daarbij stil gestaan. En denk nu niet dat de leugen gewonnen heeft. De waarheid kun je namelijk niet vermoorden. De waarheid is de waarheid, wat mensen daar ook van vinden. Daarom stond Jezus op uit het graf.

Tot zover over de vader van de leugen en de moederbelofte. Samengevat: nadat de duivel de leugen ter wereld heeft gebracht, belooft God het kind van de waarheid op aarde te zetten. Hoe reageer jij eigenlijk op wat dit kind heeft gezegd? Jezus onthult op aarde de waarheid over God en mens: God is God en jij bent een mens. Alleen die waarheid maakt dat je veilig bent bij elkaar. Dit is de kern van de preek: de waarheid over God en jou maakt dat je veilig bent bij elkaar. God zegt: Ik wil je Vader zijn. Ik wil je liefde en leven geven. Vanuit die liefde worden de relaties met je medemens veilig. Jij weet wie je bent, een kind van God. Hoe anderen ook met je omgaan, dit blijft voor jou de waarheid: God houdt van me, Hij zorgt voor me. Leugens ketsen af op deze waarheid. Ik zeg niet dat dit een gemakkelijk verhaal is. Leugens kunnen mensen enorm beschadigen. Denk aan geroddel. Denk aan hoe het er soms aan toe gaat in appgroepen of op social media. Denk aan laster. De bron hiervan is vaak zelfhandhaving. Door negatieve verhalen over een ander te verspreiden probeer ik mezelf mooier voor te doen. Wie de waarheid over God kent heeft geen leugens nodig. Dat Hij voor je zorgt en je liefheeft is toch het mooiste wat er over jou te zeggen valt? Je hoeft jezelf niet beter voor te doen dan je bent als God het beste al in je ziet, dat je zijn geliefd kind bent.

Zo ontdekken we dat liegen uiteindelijk te maken heeft met je vertrouwen op God. Al die dingen die Zondag 43 noemt spelen zich af in de relaties tussen mensen: onjuiste dingen over iemand zeggen, de woorden van een ander verdraaien, iemand in een kwaad daglicht stellen, meepraten als er gekletst wordt. Wie geen God heeft zal voor zichzelf moeten opkomen. En op een bepaalde manier zijn mensen dan al gauw concurrenten van elkaar, van de beperkte hoeveelheid liefde op aarde moet jij jouw deel binnen zien te halen. En vervolgens moet je dat beschermen tegenover anderen. Dan moet je de hele tijd op je hoede zijn. Maar wie op God vertrouwt kan anders in het leven staan. Niet vanuit een tekort maar vanuit overvloed kijk je naar de ander. Vanuit de overvloed aan liefde die jij van God ontvangt deel je uit. Vanuit je vertrouwen op God die voor je zorgt kun jij voor je medemens zorgen. De waarheid maakt vrij. Vrij van het idee dat je voor jezelf moet opkomen. Vrij van het idee dat je jezelf moet handhaven tegenover de ander. Vrij van het idee dat jij niet zwak zou mogen zijn.

Want kijk nog eens naar de avondmaalstafel hier vooraan. Dan zie je hoe de waarheid mensen met elkaar verbindt. Hoe de waarheid ruimte geeft om als mensen veilig te zijn bij elkaar. Hier aan de tafel houden we ons niet groot. Voor God en voor elkaar hebben we erkend dat we zondaars zijn. We hebben de leugen niet verdonkeremaand maar we hebben gewoon tegen elkaar gezegd hoe het er met ons voor staat. Maar we hebben ook, voor God en voor elkaar, gezegd dat we uit de waarheid willen leven. Dat de waarheid ons redt. We hebben de waarheid zelfs gevierd: God is God en wij zijn mensen. God zorgt voor ons, God vergeeft ons, God heeft ons lief. En Hij herstelt de waarheid in ons, Hij maakt ons weer mens zoals we bedoeld zijn.

Het uitzicht vanmiddag is dit: zoek vanuit de waarheid over God en jezelf naar verbinding met de medemens. Geef complimenten. Kies je woorden zo dat ze opbouwen. Luister naar de ander, verplaats je in de ander, denk met hem of haar mee. Bied aan in plaats van te vragen. Beloof in plaats van te eisen. Zwijg in plaats van te schreeuwen. Verwelkom in plaats van afscheid te nemen. Zie je het? Woorden kunnen verbinden of breken, kunnen doden of leven geven. Moge God ons hierbij helpen door zijn Geest, die de Geest van de waarheid is. Amen.