Ingeklemd door de zondag
31 december 2023
Een preek over de betekenis van de zondag in ons leven.
Lezen: Jesaja 58
Tekst: Jesaja 58:13-14
Het jaar 2023 begon met een zondag en het eindigt met een zondag (voor wie het interessant vindt, in 2006 en 2017 was dat ook zo en de volgende keer is in 2034). Heel 2023 wordt als het ware ingeklemd tussen twee zondagen. Ik vind dat mooi. En daarom wil ik het vandaag hebben over de betekenis van de zondag in ons leven.
Nu weet ik wel dat de zondag nog wel eens als saai wordt beleefd. Misschien mag je bepaalde dingen niet of jullie doen thuis bepaalde dingen niet. Of je hebt juist het idee dat je van alles moet: je moet naar de kerk, je moet op bezoek. Misschien zijn dit ook wel gevoelens van vroeger en is het voor jou gewoon een fijne, vrije dag. Want dat is in ieder geval een feit, voor veel mensen in Nederland is de zondag een vrije dag. Natuurlijk, als je in de zorg werkt zul je nog wel eens op zondag moeten werken, of als je een camping hebt, en zo zijn er nog wel wat beroepen, maar voor de meesten van ons is de zondag een dag waarop je vrij bent van werk en sowieso vrij van school.
Maar wat is dan de betekenis van de zondag? Wat God betreft is het een dag waarop je je vreugde vindt in Hem. De zondag is een dag waarop je ontdekt hoe blij je bent met God. We hebben Jesaja 58 gelezen. Best een pittig stuk. Niet omdat het nou zo moeilijk is om te begrijpen, maar omdat het raakt, omdat het dichtbij komt. Het is nogal vermanend. Je zou kunnen zeggen, de Israëlieten krijgen hier op hun kop. Maar er gaat ook gewoon iets mis, een soort miscommunicatie zou je kunnen zeggen. Volgens vers 2 zoeken de Israëlieten de Here oprecht. Ze willen Gods wegen kennen, ze vragen naar Gods voorschriften, ze verlangen naar Gods nabijheid. Maar blijkbaar komt het niet aan. En dan vragen ze de Here: ‘Waarom ziet U niet dat wij vasten, en merkt U niet op dat wij ons onthouden?’ Vasten, niet eten, je onthouden van voedsel, was een manier om je op de Here te richten. Maar het gekke is, het lukt niet. De verbinding met God komt niet tot stand. Ze hebben het idee dat hun gebeden niet aankomen in de hemel.
Wat is eigenlijk ‘je vreugde vinden in God’? Vorige week heb ik daar ook iets over gezegd vanuit Filippenzen 4. Kort gezegd is het dat God alles voor je is. Aan Hem heb je genoeg. Soms zeggen mensen dat over hun partner: hij of zij is de vreugde van mijn leven. Of iemand zegt het over zijn kind. Hem of haar kun je niet missen, hij of zij geeft je dagen glans. En de Israëlieten wilden dat God dat voor hen was. Ze zochten de Here oprecht. Maar waarom lukt het dan niet? De Here zegt: omdat jullie niet echt afhankelijk van Mij durven zijn. Op het moment dat je ontdekt dat iemand alles voor je is, ben je op een bepaalde manier afhankelijk van hem of haar. Maar dat betekent, als je wil dat God alles voor je is, moet je je afhankelijk van Hem opstellen. En dat doen de Israëlieten niet. Op de sabbat gaan ze door met hun werk, ze drijven handel, ze gaan hun eigen gang, ze doen waar ze zelf zin in hebben.
De sabbat was bedoeld om afhankelijkheid te oefenen. In een tijd zonder koelkasten moest je elke dag bezig met je eten en drinken. Het brood dat je bakte at je dezelfde dag op. Een dier dat je slachtte moest op diezelfde dag worden klaargemaakt. En veel mensen verdienden het geld om eten van te kopen op de dag zelf. In het Nieuwe Testament kom je deze mensen tegen als dagloners. Maar dan is de sabbat een lastige dag. Een dag niet werken roept direct de vraag op, maar wat zullen we vanavond dan eten? Denk even aan hoe dat ging met het manna in de woestijntijd: witte korreltjes die als een soort dauw neerdaalden en waar je brood van kon bakken. Maar je kon het niet bewaren tot de volgende dag, dan beschimmelde het. Behalve de portie van voor de sabbat, die kon je wel bewaren (Exodus 16). Daar moest je dan wel op vertrouwen. Die vertrouwenskwestie zat nog sterker in het sabbatsjaar. Elk zevende jaar moesten de Israëlieten het land laten rusten. Niet zaaien, en dus ook niet oogsten. Maar waar moet je dan van leven? Nou, de Here zorgde in het zesde jaar voor een extra grote oogst die genoeg was om in het zevende jaar van te eten, en dan bleef er ook nog over om in het achtste jaar weer te zaaien en je kon er zelfs in het negende nog tot aan de oogst van eten (Leviticus 25). Als mensen nu een sabbatsjaar nemen vermoed ik dat ze berekenen of ze genoeg geld hebben om die hele periode te overbruggen. Van de Israëlieten vroeg de Here het vertrouwen dat Hij voor hen zou zorgen als ze niet werkten.
Dus de sabbat is bedoeld om afhankelijkheid te oefenen van de Here: zorgt Hij voor mij als ik niet werk? En daar ging het mis bij de Israëlieten in de tijd van Jesaja. Ze vertrouwen niet op God en dus werken ze door op de sabbat. Of misschien nog wel erger, ze laten anderen voor zich werken op de sabbat. Maar zolang je voor jezelf zorgt zul je nooit ontdekken dat het de Here is die voor je zorgt. Dat is het slot van Jesaja 58, de conclusie. Vers 13: ‘Wanneer je je voeten rust gunt op sabbat en geen handel drijft op mijn heilige dag, wanneer je de sabbat als een dag van vreugde ziet, de dag van de HEER als een heilige dag, wanneer je hem in ere houdt door niet je gang te gaan, geen handel te drijven of zaken te bespreken, dan vind je vreugde in de HEER.’ Stel je afhankelijk op van God en ervaar dat Hij voor je zorgt. En ontdek wat een heerlijk gevoel dat is: ga zitten, rust, je hoeft even niks... Ontdekken dat God je blij maakt lukt alleen als je stopt met jezelf blij te maken.
Ik denk dat we hier weer even moeten terugkeren naar onze zondag. Hou dat basisidee vast: wie wil ervaren dat God voor hem of haar zorgt, moet niet het heft in eigen handen willen houden en altijd druk zijn om er zelf voor te zorgen dat er genoeg is. Wie wil ontdekken dat God alles voor hem of haar is moet zich afhankelijk van God opstellen. God nodigt je daar dus toe uit. God wil graag alles voor je zijn. Daarom zegt Hij: hou op voor jezelf te zorgen. Laat Mij voor je zorgen. laat Mij je blij maken. Nu worden onze zondagen traditioneel gekleurd door twee kerkdiensten, een ochtenddienst en een middagdienst. Ja, ook een middagdienst. Als het over de zondag gaat ontkom ik er niet aan daar iets over te zeggen. We zien allemaal dat de middagdienst steeds minder bezocht wordt. Dat is een landelijke trend en ook hier zie je dat met een bepaalde vertraging gebeuren. Voor velen geeft het een gevoel van verlies. Anderen vinden het misschien een bevrijding. Het iets waar je van alles van kunt vinden en dat je van allerlei kanten kunt bekijken, maar bekijk het eens vanuit Jesaja 58. Je wil graag ervaren dat de Here alles voor je is, dat Hij voor je zorgt en je blij maakt. Is het dan zo’n gek idee om zoveel als mogelijk naar de kerk te gaan?
Ik heb het idee dat er iets raars gebeurt rond de middagdienst. Eerder was in onze kring de spannende vraag, mag je werken op zondag? Daar konden we elkaar behoorlijk de maat in nemen. We wisten precies wie er wel en niet op zondag mochten werken: in de zorg ja, maar in een winkel, nee. Het liefst moesten de winkels in onze woonplaats ook gewoon dicht blijven. Bovendien moest je voorkomen dat anderen voor je werkten, dus je kocht geen ijsje op zondag, je zat niet op een terras of in een restaurant en ook niet in de trein. We hadden een soort hyperfocus rond werken op zondag. Maar de vraag die we volgens mij beter kunnen stellen is: mag je ontspannen op zondag? Ik bedoel nu Max Verstappen, de Formule 1. Als je altijd maar focust op niet werken, dan denk je dat je de zondag goed invult als je dat maar niet doet. Maar wat mij betreft is de nieuwe vraag: mag je ontspannen op zondag? Heb je dan begrepen waar de zondag om gaat? Ik denk dat je je moet inspannen op zondag om God te ontmoeten. De Catechismus benoemt in Zondag 38 minstens vijf activiteiten die voortvloeien uit het gebod om de rustdag te houden. Dat ik ‘tot Gods gemeente zal komen, om Gods Woord te horen, de sacramenten te gebruiken, God de Here publiek aan te roepen en de armen christelijke barmhartigheid te bewijzen.’ En laten we elkaar nu niet opnieuw de maat gaan nemen in de zin van, kijk jij Formule 1 of ga jij naar de middagdienst? Waar het om gaat is: als jij je vreugde in God wil vinden, als jij wil dat Hij de belangrijkste is in je leven, dan moet je daar wel wat voor doen.
En dan zeg ik het ook nog een beetje onhandig. Want eerder zei ik, als je wilt ontdekken dat God voor je zorgt moet je ophouden met altijd maar voor jezelf te blijven zorgen. Als je wilt ontdekken dat je op God vertrouwt moet je je eigen zekerheden los laten. Als je wilt ervaren dat God je blij maakt moet je stoppen met je eigen plezier altijd maar te organiseren. De zondag is bedoeld om de band met God aan te halen. Dat heeft twee kanten. Je wijdt je aan God, je richt je op God, dat betekent dat je iets doet. En je vertrouwt je toe aan God, je stopt met voor jezelf te zorgen, dat betekent dat je niets doet. Dat laat ook zien dat die focus op niet werken iets eenzijdigs had. Dat klopte wel, maar het is maar de helft van het verhaal. De andere helft stond gewoon in de catechismus, maar in de praktijk werd de zondag een dag van niets doen. Maar je moet je er dus voor inspannen om je geluk in de Here te vinden. Wat een geluk trouwens dat we daar in Nederland een hele dag vrij voor krijgen naast de zaterdag.
Ik heb de indruk dat wij de week vaak aan de zondag laten knagen. Wat we door de week doen en moeten doen beïnvloedt onze zondag. Al was het maar dat je er in gedachten mee bezig bent. Of wat ook kan, je bent door de week zo druk -en dat is ook hoe onze samenleving in elkaar zit- dat je op zondag even tijd voor jezelf of je gezin wil hebben. Maar waarom zou je het niet omdraaien? In plaats van dat de week aan de zondag knaagt, kun je er ook voor kiezen om de zondag effect te laten hebben op je week. Wij hoeven geen slachtoffers te zijn van hoe onze samenleving maar door raast. Je kunt ervoor kiezen om anders te kijken. De zondag heet in de Bijbel ‘de dag van de Heer’ (Openbaring 1:10, zie ook Johannes 20:19 en 26, Handelingen 20:7, 1 Korintiërs 16:2). Dat is omdat Jezus op een zondag opstond uit het graf. Dat wij op zondag bijeen komen als christenen heeft betekenis: wij willen leven uit de kracht van Jezus’ opstanding. Op Goede Vrijdag, aan het kruis, riep Jezus: het is volbracht! En op de Paasochtend, als Hij opstaat, begint dat nieuwe leven. Een leven dat ontsnapt is aan dood en onderdrukking en dat zich uitstrekt naar voren, naar leven in vrijheid. De betekenis van de zondag, als dag van onze Heer, is dat je mag weten: ik ben bevrijd. Er zijn geen schulden meer die ik moet afbetalen, er is geen toekomst meer die ik moet zien te bereiken, er is geen carrière meer die ik moet zien te maken. Het is volbracht. Ook als ik deze week niks zou doen worden mijn zonden vergeven, zorgt God voor me en wordt het weer zondag. Dit is natuurlijk geen oproep om te stoppen met werken (2 Tessalonicenzen 3:10), maar ik wil dat je beseft dat alles wat er werkelijk toe doet in je leven al volbracht is door Jezus. Spreuken 10:22 zegt: ‘Alleen de zegen van de HEER maakt rijk, zwoegen voegt daar niets aan toe.’ Dus laat de zondag effect hebben op je week.
De betekenis van de zondag, de bedoeling van de zondag, is dat je blij wordt met God. God nodigt je uit om te genieten van zijn zorg voor jou doordat jij je afhankelijk opstelt van Hem. Nou is dat nog een hele worsteling. Wij voelen ons niet echt afhankelijk van God; eten, drinken, wonen en werken, we regelen het allemaal zelf. En je afhankelijk maken van God vinden we ook moeilijk: al je spaargeld weggeven, is dat nou een verantwoorde manier van leven? Wie betaalt dan je nieuwe wasmachine als de oude kapot gaat? Ik vind dat best lastig, de balans tussen je eigen verantwoordelijkheid en je afhankelijk opstellen van God. Ik denk dat wij onze afhankelijkheid van God nog het meest ervaren als we ernstig ziek zijn. Je weet, het kan goed uitpakken maar het kan ook helemaal mis gaan. En dan voel je opeens heel diep je afhankelijkheid van God. Je bent letterlijk aan Hem overgeleverd. Vaak ervaren mensen in een moeilijke periode God als heel dichtbij. Soms zeggen ze als ze weer beter zijn: ik wou dat ik God nog steeds zo dichtbij kon ervaren. Gek is dat, want niemand wil natuurlijk ziek zijn. Maar die ervaring van afhankelijk zijn van God zoeken we ergens wel. Dat je voelt: God is alles voor me.
Hoe ga je dat nu ervaren zonder dat je ziek bent of in andere moeiten zit? Dan kom ik terug bij de zondag met zijn kerkdiensten, die kostbare en kwetsbare kerkdiensten. Ze zijn kostbaar omdat je daar het evangelie hoort van bevrijding. Ze zijn kwetsbaar omdat dit evangelie lang niet altijd in topkwaliteit wordt gebracht. Het is mensenwerk. Maar toch. Ik geef drie aanwijzingen voor wie wil dat God de vreugde van zijn leven wordt. Onderga, toch telkens maar weer, die zondag. Die schurende zondag, met elementen daarin die je zelf niet zou kiezen. Een dag waarop je niet werkt, die je niet zelf plant en invult maar waarop je je laat stilzetten. Laat het een dag zijn die je ontregelt. Een dag die een beetje vreemd blijft in een leven dat je vooral zelf vult en organiseert. Laat het maar schuren. Vraag het je iedere zondag weer af: waarom doe ik dit, waarom ga ik niet gewoon door met mijn eigen leven? Omdat je wil leren blij te zijn met God. En ga dan ook naar de kerk, dat is het tweede. Eén van de eerste dingen die je dan hoort, die je zelf ook belijdt is: ‘onze hulp is de naam van de Heer, die hemel en aarde gemaakt heeft.’ Laat dat evangelie van afhankelijk zijn van God er bij je ingesleten worden. En als derde, oefen met afhankelijk zijn van God. Eén van de manieren waarop je dat kan doen is: zorgen voor de medemens in nood. Want dan zie je hoe afhankelijk mensen kunnen zijn. In plaats van je ogen ervoor te sluiten zie je het onder ogen. In Jesaja 58 gaat het hier ook over: verdrukten bevrijden, misdadige ketenen losmaken, je brood delen met de hongerige, onderdak bieden aan armen zonder huis. Vers 8 zegt: ‘Dan breekt je licht door als de dageraad.’ Wij zouden zeggen: bij wie zorgt voor hulpbehoevenden gaat er een lampje branden: uiteindelijk wordt er ook voor mij gezorgd, door God. En wat ben ik daar blij mee. Amen.